Παναγιώτης Σπυρόπουλος
Ειδικευόμενος Ιατρός
Τμήμα Ενδοκρινολογίας και Μεταβολισμού
Νοσοκομείο «Κοργιαλένειο-Μπενάκειο ΕΕΣ»
Το λίπος αποτελεί την πιο πλούσια πηγή ενέργειας, αφού η καύση του αποδίδει 9kcal (9 θερμίδες) ανά γραμμάριο, έναντι των 4kcal (4 θερμίδων) που αποδίδει η καύση των υδατανθρακών και των πρωτεϊνών. Έτσι, ο ανθρώπινος οργανισμός τείνει όχι μόνο να αποθηκεύσει λίπος ώστε να έχει υλικό υψηλής απόδοσης σε ενέργεια για περιπτώσεις και περιόδους ανάγκης, αλλά και να προστατεύει τις αποθήκες του αυτές με πολλαπλούς μηχανισμούς, από τους οποίους οι κυριότεροι είναι νευροενδοκρινικοί.
Το γεγονός αυτό προσδίδει μια επιπλέον δυσκολία στην προσπάθεια απώλειας βάρους. Πράγματι, όταν κάποιος ακολουθεί μια υποθερμιδική δίαιτα, με σκοπό την απώλεια βάρους, ουσιαστικά αποσκοπεί στη μείωση των αποθεμάτων λίπους του οργανισμού. Η μείωση όμως των προσλαμβανομένων θερμίδων, αποτελεί σήμα προς τον εγκέφαλο, ο οποίος το μεταφράζει ως «μειωμένες πηγές τροφής στο περιβάλλον». Αυτό, αν και δεν ισχύει στην πραγματικότητα, αφού είναι επιλογή του ίδιου του ατόμου που ακολουθεί τη συγκεκριμένη δίαιτα, αποτελεί ισχυρότατο ερέθισμα για την κινητοποίηση μηχανισμών αμύνης του οργανισμού με στόχο τη διατήρηση των αποθεμάτων ενεργείας του. Δύο από τους μηχανισμούς αυτούς είναι η αύξηση της όρεξης, με στόχο την κινητοποίηση του οργανισμού προς αναζήτηση τροφής, καθώς και (λίγο μετά) η μείωση των καύσεων του οργανισμού, με στόχο τη μείωση των απωλειών. Η υπερνίκηση των παραγόντων αυτών συγκαταλέγεται στις παραμέτρους που λαμβάνονται υπ’όψιν κατά την κατάρτιση του διαιτολογίου του ασθενούς με συχνά και μικρά γεύματα (ώστε να μειώνεται το αίσθημα της πείνας), όπως και αύξηση της κινητοποίησης (ώστε να επανέρχονται στο φυσιολογικό οι καύσεις του οργανισμού).
Στο πλείστον όμως περιπτώσεων, λόγω της περιπλοκοποίησης της σύγχρονης ζωής, η σωστή υγειινοδιαιτητική αντιμετώπιση δεν μπορεί να επαρκέσει για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της παχυσαρκίας. Σε αυτό ακριβώς το σημείο η ιατρική έρχεται ώστε να υποστηρίξει την υγειινοδιαιτητική με φαρμακολογική, ή σε βαρύτερες περιπτώσεις με χειρουργική παρέμβαση.
Σε κάθε κοινωνία υπάρχουν πάμπολλες συνταγές με ουσίες, αφεψήματα και τροφές που βοηθούν στην απώλεια βάρους. Επίσης υπάρχουν ουσίες που προκαλούν απώλεια βάρους, χωρίς όμως η ένδειξη χορήγησής τους να είναι αυτή. Η έρευνα πάνω στον τομέα της παχυσαρκίας γίνεται όλο και εντονότερη, δεδομένων των διαστάσεων επιδημίας που έχει λάβει η νόσος αυτή στην εποχή μας, του μεγάλου ενδιαφέροντος που παρουσιάζει η νευροενδοκρινολογία της περιοχής αυτής του εγκεφάλου (υποθάλαμος) καθώς και του γεγονότος ότι η διερεύνηση της πρόσληψης τροφής και της συμπεριφορά σε σχέση με αυτήν, αποτελούν τρόπο εξιχνίασης πολλών άλλων βασικών λειτουργιών και ενστίκτων του ανθρώπινου οργανισμού.
Επισήμως πάντως, υπάρχουν δύο μόνο εγκεκριμένες από τους διεθνείς οργανισμούς ουσίες με ένδειξη για μακροχρόνια χρήση εναντίον της παχυσαρκίας. Η ορλιστάτη και η σιβουτραμίνη. Άλλες ουσίες (αν και χρησιμοποιούνται κατά κόρον) είναι ή αναποτελεσματικές, ή υπερβολικά επικίνδυνες.
Η μεν ορλιστάτη είναι ένας αναστολέας της παγκρεατικής και γαστρεντερικής λιπάσης. Χορηγείται δις η τρις ημερησίως (μαζί με τα γεύματα) με στόχο την παρεμπόδιση της απορρόφησης των λιπαρών συστατικών του γεύματος από το έντερο (περίπου το 30%). Μελέτες έδειξαν ότι οι ασθενείς που λάμβαναν ορλιστάτη είχαν μετά ένα έτος χάσει περίπου 2.7 κιλά περισσότερα από εκείνους που λάμβαναν εικονικό φάρμακο. Άλλες της δράσεις, είναι η ανεξάρτητη από την απώλεια βάρους βελτίωση του λιπιδαιμικού προφίλ (μείωση της χοληστερόλης και της χαμηλής πυκνότητας χοληστερόλης), η καθυστέρηση εκδήλωσης σακχαρώδη διαβήτη και η βελτίωση της γλυκαιμίας ατόμων με σακχαρώδη διαβήτη. Από πλευράς παρενεργειών, προκαλεί ενοχλητικές διάρροιες, μετεωρισμό, αίσθηση επείγουσας αφόδευσης, που συχνά οδηγούν στη διακοπή, ιδίως σε άτομα που δεν είναι ιδιαιτέρως προσεκτικά με τη δίαιτά τους.
Η σιβουτραμίνη είναι αναστολέας επαναπρόσληψης σεροτονίνης και νοραδρεναλίνης. Χορηγείται άπαξ ημερησίως. Έχει δράση στον υποθάλαμο του εγκεφάλου, με στόχο την παράλλαξη της συμπεριφοράς του ασθενούς σε σχέση με την τροφή. Πιο συγκεκριμένα επιταχύνει το αίσθημα κορεσμού, ενώ παραλλήλως αυξάνει τη θερμιδογένεση (καύσεις). Μελέτες έδειξαν ότι οι ασθενείς που λάμβαναν σιβουτραμίνη είχαν μετά ένα έτος χάσει περίπου 4.3 κιλά περισσότερα από εκείνους που λάμβαναν εικονικό φάρμακο. Οι κυριότερες παρενέργειές της είναι η ξηροστομία και η νευρικότητα. Σε νορμοτασικούς ασθενείς, υπάρχει μια αύξηση της αρτηριακής πίεσης της τάξης του 1-4 mmHg, ενώ σε υπερτασικούς, τελικά φαίνεται μια μείωση της αρτηριακής τους πίεσης, η οποία συνδέεται μάλλον με την απώλεια βάρους που παρατηρείται στους ασθενείς αυτούς. Η σιβουτραμίνη είναι ασφαλές φάρμακο και οι κυριότερες αντενδείξεις χορήγησής της είναι οι ψυχοπάθειες και η αρρύθμιστη υπέρταση.
Πρέπει να τονιστεί ότι ο λόγος χορήγησης κάποιας από τις παραπάνω ουσίες, είναι η υποβοήθηση της υγειινοδιαιτητικής αντιμετώπισης, η οποία με τη σειρά της στηρίζεται σε κάποια υποθερμιδική δίαιτα και άσκηση. Δηλαδή, η κύρια θεραπεία ούτως ή άλλως παραμένει το σωστό διαιτολόγιο, η σωστή ανά περίπτωση άσκηση, η σωστή καθοδήγηση ως προς το μαγείρεμα και η πρέπουσα ψυχολογική υποστήριξη κατά την προσπάθεια απώλειας βάρους, όπως και για τη συντήρηση του επιτευχθέντος βάρους, για την αποφυγή των υποτροπών. Η χορήγηση των παραπάνω ουσιών γίνεται μόνο από ιατρό, μετά από ενδελεχή εξέταση του ιστορικού και της κατάστασης της υγείας του ασθενούς, καθώς υπάρχουν και ιδιαίτερες καταστάσεις στις οποίες αντενδείκνυται η χορήγηση των παραπάνω ουσιών.
Σε διάφορα στάδια μελέτης βρίσκονται και πολλές άλλες φαρμακευτικές ουσίες (λεπτίνη, φεντερμίνη, τοπιραμάτη, ζονισαμίδη, βουπροπιόνη, αναστολείς των υποδοχέων των κανναβινοειδών κα), η παρουσίαση των οποίων είναι μακριά από τον ενημερωτικό στόχο του άρθρου αυτού. Θα πρέπει απλά να αναφερθεί ότι η ουσία μετφορμίνη, η οποία είναι ένα επιτυχημένο φάρμακο κατά του σακχαρώδη διαβήτη, μπορεί να θεωρηθεί υποβοηθητική στην απώλεια βάρους, ιδιαίτερα στα άτομα με μεγάλη πιθανότητα ανάπτυξης σακχαρώδη διαβήτη, ή που ήδη έχουν εκδηλώσει αυτόν.
Ο ρόλος της χειρουργικής επίσης, είναι υπαρκτός στην αντιμετώπιση της νοσογόνου παχυσαρκίας, σε περιπτώσεις πολλαπλών αποτυχημένων προσπαθειών με διάφορες μεθόδους και σε περιπτώσεις υψηλού κινδύνου του ασθενούς από συνυπάρχουσα πάθηση. Εδώ θα πρέπει να αποσαφηνιστεί ότι εννοούμε τις θεραπευτικές χειρουργικές επεμβάσεις και όχι τις αισθητικού ή επιδιορθωτικού χαρακτήρα οι οποίες απλώς αφαιρούν ένα τμήμα του υπερβάλλοντος λίπους του οργανισμού.
Παρ’ότι είναι λίγο τρομαχτικές στο άκουσμα, οι χειρουργικές μέθοδοι θεωρούνται από πολλούς οι αποτελεσματικότερες για τη μεγάλη και επί μακρόν μείωση του σωματικού βάρους του ανθρώπου. Υπάρχουν μελέτες στις οποίες φαίνεται μια πολύ μεγάλη μείωση του σωματικού βάρους κατά 35-40% του αρχικού και διατήρηση του νέου βάρους που επετεύχθη για πάνω από 15 χρόνια. Τα αντίστοιχα νούμερα για τις υγειινοδιαιτητικές και φαρμακευτικές μεθόδους, είναι κατά πολύ χαμηλότερα. Χρησιμοποιούνται διάφορες τεχνικές χειρουργικής επέμβασης, των οποίων η περιγραφή διαφεύγει επίσης από τους στόχους του συγκεκριμένου άρθρου. Από αυτές τις τεχνικές, αυτή που δείχνει περισσότερο επιτυχημένη όσον αφορά την αποτελεσματικότητα έναντι του ρίσκου, και που χρησιμοποιείται περισσότερο στις ΗΠΑ είναι η «Roux-en-Y» τεχνική, η οποία έχει επιπλέον και ευεργετικά αποτελέσματα στη ρύθμιση του σακχαρώδη διαβήτη, αν και η φυσιολογία των τελευταίων αυτών επιδράσεών της δεν έχει έως στιγμής αποσαφηνιστεί.
Ολοκληρώνοντας, θα ήθελα να τονίσω ότι αν σας απασχολεί το βάρος σας θα πρέπει να είστε πολύ προσεκτικοί όσον αφορά τα βήματα που θα κάνετε. Πρώτα-πρώτα θα πρέπει να βρείτε το λόγο, ή τους λόγους για τους οποίους σας ενοχλεί. Από τι πραγματικά θα θέλατε να απαλλαγείτε. Κατόπιν θα πρέπει να απευθυνθείτε σε κάποιον ιατρό ενδοκρινολόγο, προκειμένου να γίνουν οι κατάλληλες εξετάσεις και η ιατρική εκτίμησή σας. Αυτός κατόπιν θα σας συστήσει κάποια αγωγή, υγειινοδιαιτητική, ή σε συνδυασμό με φαρμακευτική. Εσείς θα πρέπει να τηρήσετε αυτήν την αγωγή και να επανέρχεστε κατά τακτά χρονικά διαστήματα για επανέλεγχο στο γιατρό, ή στο διαιτολόγο. Είναι πολύ σημαντικό να είστε ειλικρινείς και με το γιατρό σας, αλλά ακόμη περισσότερο με τον εαυτό σας. Αν έχετε ανάγκη από ψυχολογική υποστήριξη, μη διστάσετε να τη ζητήσετε. Μην πανικοβάλλεστε και μην προβαίνετε σε κινήσεις απελπισίας, είναι επικίνδυνο. Ρωτήστε το γιατρό σας (τον οποίο θα πρέπει να εμπιστεύεστε σαν άνθρωπο πρώτα) για ο,τιδήποτε ακούτε. Ακόμη και αν δεν το ξέρει εκείνη τη στιγμή (θαυματουργές θεραπείες κυκλοφορούν κατά χιλιάδες) αυτός ξέρει πού και πώς να ψάξει υπεύθυνα για να σας δώσει τη σωστή απάντηση. Αυτή είναι η δουλειά του εξ’άλλου. Αν για την περίπτωσή σας ταιριάζει μια θεραπεία, φαρμακευτική ή χειρουργική, θα σας τη συστήσει. Αν θέλετε και άλλη γνώμη, είστε ελεύθεροι να τη ζητήσετε. Ενημερώστε γι αυτό το γιατρό σας, αν είναι σωστός επαγγελματίας, δε θα παρεξηγηθεί. Η παχυσαρκία είναι πολύ δύσκολος αντίπαλος, αλλά και εσείς, μπορείτε να έχετε καλή ομάδα. Με καλό στήσιμο, η νίκη δε θα πρόκειται για έκπληξη.
